Anioły występują nie tylko w wierzeniach chrześcijańskich, ale także w innych religiach (mazdaizmie, judaizmie i islamie).
Ogólnosłowiańskie i polskie wierzenia
W Polskiej demonologii ludowej Leonard Pełka, dzieli byty w które wierzyli Słowianie na atmosferyczne, opiekuńcze, przyrodnicze i szkodliwe.
Przyjrzyjmy się bytom atmosferycznym, do których należy zaliczyć przede wszystkim istoty będące personifikacją zjawisk takich, jak wichry i burze. W Bułgarii wierzono w latającego żmija, który czai się w burzowych chmurach i porywa młode kobiety. Ta postać znana jest również między innymi na Białorusi, Wielkorusi i Łużycach Górnych.
Należy wspomnieć również o istotach zwanych w Polsce i Czechach płanetnikami. To ludzie, którzy w czasie burzy unoszą się w powietrze, by przepędzić lub przenieść chmury w inne miejsca. Czarne chmury niosące grady, ulewy i burze są negatywnie postrzegane przez słowiańskich chłopów. Równocześnie białe jasne obłoki kojarzone bywają w niektórych stronach z miejscem przebywania aniołów i Boga.
Wierzono także, że anioły przybierają różne postaci na sklepieniu niebieskim, między innymi gwiazd. Często stamtąd strącają diabły, które spadają na ziemię. Wśród niektórych wierzeń istnieje także przekonanie, że do funkcji aniołów należy utrzymywanie w ruchu ciał niebieskich oraz wyliczanie i czuwanie nad orbitami planet.
Na uwagę zasługuje także demon związany z wiatrem zwany w Polsce i Czechach latawcem. Wygląd jego jest różnie postrzegany w zależności od rejonu Słowiańszczyzny. Najczęściej przybiera postać pięknych młodych kobiet, rzadziej ptaka, ale na przykład w wierzeniach serbochorwackich odpowiednik latawca nazywany oblakinią łączy elementy obu wyżej wspomnianych istot, tworząc postać przypominającą anioła.
Do drugiej z interesujących nas kategorii można zaliczyć wielkoruskie i białoruskie rożanice, w Polsce zwane rodzanicami. Zgodnie z ludowymi wierzeniami opiekują się one kobietami ciężarnymi, aż do momentu urodzenia dziecka. Do ich zadań należało również wyznaczanie losów nowo narodzonych. W późniejszym okresie ich funkcje często przypisywano aniołom. Niektóre teksty mówią, iż krzyki rodzącej kobiety miały moc przyzywania tych niebiańskich istot. Siadają wówczas na oknach izby i wznoszą modlitwy do Boga o szybki poród, a następnie przez trzy doby czuwają nad noworodkiem.
Domostwa słowiańskich chłopów wypełnione są różnymi demonami pełniącymi przeważnie funkcję opiekuńczą. Szczególnie dba się tu o życzliwą dolę i sporysza, gdyż gwarantują one szczęście całej rodzinie. Na uwagę zasługuje również fakt składania tym demonom ofiarnego jadła i napojów w różnych miejscach izby, a nawet w oborze. Warto zaznaczyć, że wiara w duchy „aniołopodobne” sprawujące funkcję opiekuńczą ma charakter uniwersalny, ponieważ dotyczy wierzeń wielu ludów. Na przykład kandydat na eskimoskiego szamana powinien: marznąć, pościć i prosić najwyższą istotę, by ta powołała go na to stanowisko. W końcu według wierzeń postrzega on w widzeniu wewnętrznym białą, piękną kobietę, która staje się jego duchem opiekuńczym. Od wspomnianej istoty między innymi zależy późniejsza moc szamana.
Anioły w wierzeniach religijnych
Wyznawcy protestantyzmu uznają istnienie aniołów, ale odnoszą się z dystansem do ich kultu, traktując poświęcone im święta jako uroczystości ku czci Boga.
Angelologia (tj. usystematyzowana wiedza o aniołach) judaistyczna początkowo opiera się na przekazie ze Starego Testamentu, później wiedza ta dopełniona zostaje informacjami z literatury apokryficznej. Zwiększa się liczba aniołów posiadających własne imiona: pojawiają się między innymi: Rafał, Uriel, Reuel, Jeremiel i Fanuel. Rozszerzeniu ulegają również ich kompetencje; oprócz pośrednictwa między człowiekiem a Bogiem zyskują prawo wymierzenia kary aniołom, które uległy pokusie piękna kobiecego ciała. Wyobrażano sobie, iż angelus (z łac. anioł) jest podobny do człowieka, posiada zdolność posługiwania się rozumem, rozmawia w języku hebrajskim. Może również przyjmować pokarmy, ale jedynie dla okazania szacunku swoim gospodarzom.
W islamie postrzega się anioły jako duchowe siły, które ludziom podsuwają pozytywne myśli, a zwierzętom zbawcze przeczucia. (Analogicznie siły działające w kierunku przeciwnym nazywane są diabłami.) Według islamu anioły nie mają własnej woli, są narzędziem w rękach Boga, co czyni je nieomylnymi. Religia ta wyróżnia liczne zastępy aniołów dobrych i upadłych, lecz liczba wszystkich tych istot znana jest tylko Bogu.
W drugiej połowie XVIII wieku duchowieństwo katolickie podjęło działania, w wyniku których miał się upowszechnić kult istot anielskich, a szczególnie tych spośród nich, które są nazwane stróżami. Miało to doprowadzić do zastąpienia lub wygaśnięcia tradycji wierzeń w duchy domowe. Nauka Kościoła głosiła wówczas, iż każdy człowiek ma własnego przydzielonego mu przez Boga anioła stróża. Priorytetowym zadaniem istoty pełniącej tę funkcję jest walka o zbawienie duszy człowieka.
Wierzono wówczas, że anioły przypominają skrzydlatych młodzieńców ubranych w kolorze białym lub błękitnym, którzy zlatują czasem na ziemię, by w nagrodę przestrzec ludzi żyjących bez grzechu o grożących im niebezpieczeństwach.
W tym świetle anioła należałoby klasyfikować jako opiekuńczego demona przeszczepionego z kręgu wierzeń chrześcijańskich i osadzonego na gruncie kultury ludowej. Przeglądając ludową twórczość dotyczącą aniołów można dojść do wniosku, że wspomniane istoty raczej są posłańcami ludzi do Boga, a nie odwrotnie. Według niektórych podań ukraińskich omawiane niebiańskie byty Stwórca Wszechrzeczy ukształtował z piany, inne zapiski dowodzą, że przed stworzeniem świata w pianie znajdował się Szatan. Buntując się przeciw Bogu, wypluwał on z siebie dobre duchy, które stawały się aniołami. Ten rodzący się w wyobraźni spektakl przywołuje skojarzenie z wielkimi narodzinami bóstw pogańskich.
Aniołowie ukazani są w Piśmie Świętym jako potężne istoty duchowe, głównie o męskich cechach, takich jak: władczość i waleczność. Jednak widoczna jest „ich przynależność do Bożego planu historii”. Dopiero w XV wieku pojawiają się w wyobrażeniach anioły o kobiecych fryzurach i rysach, ale należało myśleć o tych „bytach duchowych” jak o istotach pozbawionych zarówno płci, jak i wieku.
Najstarsze wizerunki aniołów pojawiają się w pierwszych wiekach chrześcijaństwa i różnią się od wcześniej wspomnianych ze względu na chęć odcięcia się od tworów pogańskich wyobrażeń (z czasem jednak przejmą, ale tylko niektóre elementy wizerunku istot ukazanych w sztuce starożytnej).
W przedstawieniu Zwiastowania (II-III wiek) – scenie uwiecznionej w katakumbach w Pryscylli anioł nie posiada skrzydeł. Podobnie zapewne prezentowały się inne wyobrażenia omawianych niebiańskich bytów. Wynikało to między innymi z wyżej wspomnianych względów, jak również z prób wiernego przedstawienia aniołów inspirowanego Biblią, gdzie mowa jest o ich podobieństwie do ludzi. Znamiennym pozostaje fakt, że strój przedstawianych w omawianym czasie aniołów przypominał ten, który nosili ówcześni chrześcijanie. Dopiero po pewnym czasie omawiane „byty duchowe” uzyskały szaty dworskich dostojników lub liturgiczne. W końcu wizerunek anioła zyskał skrzydła (od V wieku), które: są znakiem wolności od ciężaru ziemi, wzniesienia się ponad czas i przestrzeń, symbolem szybkości przenoszenia się z miejsca na miejsce między Bogiem i światem duchów a światem człowieka.